مراحل کاشت،داشت،برداشت و فراوری برنج ایرانی
در این قسمت قصد داریم برای اولین بار به صورت کامل و جامع مراحل مختلف کاشت تا عرضه نهایی برنج ایرانی را برای شما همراهان همیشگی فروشگاه آنلاین نشاکار تشریح کرده و شما را کمی بیشتر با این مهمان همیشگی سفره های ایرانی آشنا کنیم.
به طور کلی کشاورزی در کشور ما ایران به دلیل اینکه به اندازه کافی صنعتی و به روز نیست همیشه با مسائل و سختی های فراوانی کشاورزان را رو به رو می کند که این امر در کاشت برنج به دلیل اینکه فرایند کاشت تا برداشت در مدت زمان کوتاهی انجام می شود و باعث فشردگی بیشتر کارها شده نمود بیشتری پیدا می کند.
فراوری برنج ایرانی در دو بخش انجام می شود که یک بخش آن در زمین های کشاورزی ، توسط کشاورزان و بخش دیگر آن بیرون از مزارع و در کارخانه های شالی کوبی و کارخانه های سورتینگ توسط واسطه ها و فروشنده های برنج انجام می شود که به تفصیل در مورد انها صحبت می کنیم.
بخش اول کاشت برنج :
در این قسمت قصد داریم تا بخش اول فراوری برنج ایرانی را که گفته شد در مزارع و توسط کشاورزان انجام می شود ، برای شما همراهان توضیح دهیم. این بخش شامل مراحل مختلفی از قبیل بذرپاشی ، آماده کردن زمین کشاورزی ، داشت و برداشت برنج ، خرمنکوبی و … می باشد.در اپتدا باید این نکته را گویا باشم که زمان شروع کار کشاورزی برنج ایرانی در جاهای مختلف متفاوت می باشد و به نوع برنج کاشته شده ، وضعیت آب و هوا و… بستگی دارد ولی در حالت کلی در مناطق مختلف استان گیلان بذرپاشی برنج از اپتدای اردیبهشت ماه شروع می شود.
بذر پاشی:
برای بذر پاشی اپتدا جو برنجی را که از سال قبل برای این کار نگه داشته اند را چندین مرتبه با اب روان می شویند تا خاک و گل و دانه های علف های هرز و جو های بدون مغز ان جدا شود و سپس ان را به صورت خیس در میان کیسه هایی ریخته و دور ان را می پیچانند و در محیط گرم قرار می دهند تا جوانه بزند که این امر در حدود 4 الی 6 روز به طول می انجامد. در این مدت نیز کشاورزان مکان مخصوصی که برای بذر پاشی برنج هست را اماده میکنند.
در ساخت مکان مخصوص بذر باشی اگر مزارع برنج به خانه های کشاورزان نزدیک باشد این مکان ها را در مزارع میسازند در غیر این صورت در حیاط خانه های کشاورزان پرورش بذر برنج انجام می شود. دلیل این موضوع این میباشد که پرورش بذر برنج ایرانی نیاز به مراقبت های دائمی و سرکشی های فراوان دارد که این امر با وجود بعد مسافت امکانپذیر نمیباشد.
اماده کردن جای مخصوص بذر برنج به این صورت هست که در اپتدا قطعه هایی با عرض تقریبی 1.5 متر و طول 8 تا 10 متر درست میکنند که دارای دیواره هایی با ارتفاع 5 تا 10 سانتی متر بوده تا بتوان آب را در این قطعه ها نگه داشت.
سپس آب را به این قطعات وارد کرده و با شخم زدن کف آن را به حالت گل در می آورند، و بعد از آن گل و لای بوجود آمده را به صورت صاف و یکنواخت در اورده و مقداری کود حیوانی با ارتفاع تقریبا 1 سانتی متر در سطح این قطعات پخش میکنند و در این موقع این قطعات اماه بذر پاشی می باشند.
لازم به توضیح میباشد که تا این مرحله از آماده سازی برای کاشت برنج به صورت سنتی و با دست می باشد و در صورتی که کشاورزان تصمیم به کاشت برنج به صورت ماشینی با دستگاه نشاکار را داشته باشند ، قبل از اضافه کردن کود حیوانی ، بر روی سطح صاف نایلون کشیده و سپس کود حیوانی را بر روی نایلون ریخته و آن را به صورت یکنواخت در می آورند.
پس از اینکه دانه های برنج مطابق با تصویر زیر جوانه زد آنها را بر روی سطحی که از قبل آماده شده است می پاشند به طوری که تمام سطح پوشانده شده و سپس جریان آبی را آرام به داخل آن قطعات هدایت می کنند ، زمانی که تمام سطح را آب گرفت جریان آب را قطع کرده و روی قطعات به حالت چادرکرده و نایلون می کشند و فقط یک گوشه آن را برای جریان داشتن هوا به مقدار کمی باز می گذارند.
دانه های جوانه زده برنج به مرور رشد کرده و ساقه و برگ برنج شکل میگیرد و بعد از گذشت تقریبا 15 الی 20 روز ساقه های برنج تقریبا 20 سانتی متر شده و آماده کاشتن در مزارع بصورت دستی یا ماشینی می شود.
کشاورزان نیز در این مدت زمانی که دانه های برنج رشد میکند ، اقدامات نهایی آماده کردن زمین های کشاورزی برای کاشت برنج را انجام میدهند که در ادامه نیز به طور کامل در مورد آن توضیح خواهیم داد.
آماده کردن مزارع برنج :
در سال جدید بعد از تعطیلات عید و سیزده بدر ، برای کشاورزان شمالی رنگ و بوی بهار با رنگ و بوی مزارع برنج گره خورد است و کم کم از اواسط فروردین شروع به آماده کردن زمین های کشاورزی خود برای کاشت برنج میکنند .
آماده کردن زمین های کشاورزی طی چند مرحله بصورت مکانیزه با تراکتور و دستی توسط خود کشاورزان انجام میشود.
برای آماده کردن مزارع برنج اپتدا آب را به قطعات تفکیک شده وارد میکنند و بعد از گذشت چند روز با تراکتور اقدام به شخم زدن زمین میکنند. این اولین مرحله از شخم زدن زمین کشاورزی می باشد. بعد از شخم زدن اولیه زمین کشاورزی بدون تغییر تا زمان شروع بذر پاشی باقی می ماند.
بعد از اتمام شخم زدن اولیه ، چند روز مانده به زمان کاشت برنج با دستگاهی بنام روتاری که به تراکتور وصل میشود دوباره زمین را شخم زده و به حالت مخلوطی از گل و آب در می آورند، لازم به توضیح است که برخی از کشاورزان نیز برای شخم زدن و روتاری زدن از دستگاه کوچکتری بنام تیلر استفاده میکنند که این امر به اندازه قطعات زمین و شرایط آن و همچنین سلیقه خود کشاورزان نیز بستگی دارد.
قبل از روتاری زدن کشاورزان مرزهای قطعات زمین کشاورزی را در هر سال سر و شکل میدهند زیرا در طول سال به خاطر رفت و آمد و همچنین رشد علف های هرز بر روی آن بسیار سست شده ، در سال زراعی جدید باید علف های هرز را کنده و مرزها را محکم تر کرد.
بعد از اینکه شخم زمین کشاورزی زده شد کشاورزان برای اینکه پستی و بلندی های زمین کشاورزی را بگیرندیک تخته بزرگ و تقریبا سنگین به طول تقریبی 2 تا 3 متر را که به دو طرف آن طناب بسته شده بر روی زمین گذاشته و سرتاسر مزرعه میکشند . با این کار آب نیز به صورت تقریبا هم ارتفاع در تمام نقاط زمین پخش شده و باعث رشد یکنواخت بوته های برنج در آینده میشود.
بعد از کشیدن تخته بر روی سطح زمین کشاورزی و صاف کردن نوبت کاشت برنج میرسد که گاهی بصورت دستی و گاهی نیز توسط دستگاه نشاکار انجام میشود که در ادامه به توضیح آن می پردازیم.
کاشت برنج :
همان طور که در قسمت های قبل توضیح دادیم بعد از اینکه دانه های جوانه زده برنج را در محل های مخصوص پرورش نشا برنج کاشته شد بعد از گذشت تقریبا 20 روز جوانه ها رشد کرده و به ارتفاع 15 تا 20 سانتی متر میرسند. در این هنگام زمان کاشتن برنج در مزرعه فرا میرسد .
با گذشت زمان و پیشرفت در ادوات کشاورزی ، امروزه غالب کشاورزان از دستگاه نشاکار برای کاشتن برنج استفاده میکنندکه هم به لحاظ هزینه و هم به لحاظ زمان صرفه جویی قابل توجهی در کار حاصل میشود.
به طور مثال برای کاشتن یک زمین زراعی یک هکتاری در صورتی که قرار باشد به صورت دستی کار کاشت انجام شود نیاز به حدود 12 تا 15 نفر می باشدتا در یک روز کار کاشت مزرعه را انجام دهند که با توجه به هزینه روزمزد کارگر و هزینه غذا و رفت و آمد مبلغ قابل توجهی می باشد ، در حالی که همین کار را یک دستگاه نشاکار توسط یک اپراتور و یک نفر کمک در همان زمان یک روز انجام میدهد با هزینه ای تقریبا 20 درصد حالت سنتی انجام می دهند.
در ادامه نمونه ای از زمین های کشاورزی که با دستگاه نشاکار کاشته شده اند نشان داده شده است .
پس از اینکه کاشت برنج تمام شد برای چند روز ورودی آب مزارع را قطع میکنند تا خاک مزرعه کمی خشک و سفت شود تا بوته برنج کمی ریشه دوانده و به اصطلاح کشاورزان خودش را بگیرد بعد از چند روز دوباره جریان آب را به داخل مزارع هدایت میکنند و همیشه تا فصل درو آب در مزارع می ماند.
بعد از اینکه کار کاشت تمام شد کشاورزان هر روز به مزارع خود سرکشی میکنند ومیزان آب موجود در مزارع و وضعیت بوته های برنج را هر روز رصد میکنند تا مشکلی از بابت آفت ها و یا کمبود آب وجود نداشته باشد. اما به مرور و با گذشت زمان علف های هرز شروع به رشد کردن در مزارع میکنند که باعث ضعیف شدن بوته ها و عدم رشد مناسب آنها میشود. به همین علت بعد از تقریبا 3 هفته کشاورزان شروع به داشت مزارع خود میکنند که این کار بصورت دستی و معمولا توسط خانم های کشاورز انجام مشیود. در این بین در جای بعضی از بوته های برنج نیز که از بین رفته اند دوباره برنج کاشته میشود تا تراکم برنج کاشته شده کم نشود که این قضیه باعث بیشتر شدن محصول در هنگام درو کردن میشود.
بعد از اتمام فرایند داشت برنج دوباره کار کشاورزان سرکشی روزانه به مزارع و کنترل میزان آب موجود می باشد. برنج ایرانی از جمله محصولات کشاورزی شمال میباشد که وابستگی شدیدی به آب دارد و تا فصل درو باید همواره بوته برنج در داخل آب باشد در غیر این صورت بوته ها خشک میشوند.
بین زمان داشت و برداشت چیزی در حدود دو ماه زمان می باشد که این زمان بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه داردبه این صورت که اگر در غالب روزها هوا صاف و آفتابی باشد برنج سریعتر رشد کرده و زمان رسیدن به فصل درو کوتاهتر و در صورتی که روزهای آفتابی کمتر باشد این فاصله زمانی طولانی تر خواهد بود. بطور کلی از نیمه دوم مرداد ماه درو کردن برنج ایرانی شروع شده و غالبا تا اواسط شهریور ادامه می یابد که در ادامه به آن می پردازیم.
برداشت برنج :
همانطور که در قسمت های قبل توضیح دادیم بعد از کاشت و داشت نوبت به برداشت و درو برنج میرسد ، زمان درو کردن برنج ایرانی از نیمه های مرداد ماه می باشد ولی فرایند کلی برداشت محصول از اپتدا مرداد ماه شروع میشود، به این صورت که ساقه های برنج بعد از اینکه نهایت رشد خود را کردند شروع به ایجاد سنبل برنج (دانه های جو ) می کنند که در اپتدا به صورت سبز رنگ میباشد و داخل آن مایع سفید رنگ متمایل به شیری وجود دارد که بعد از گذشت تقریبا یک هفته تا ده روز که بصورت کامل فضای داخلی جو با مایع سفید رنگ پر شد کشاورزان آب ورودی به زمین کشاورزی را قطع می کنند.
پس از گذشت چند روز آب مزرعه فرو نشسته و زمین خشک میشود ، در این موقع از سال نیز نیاز به تابش آفتاب برای کشاورزان بسیار مهم میباشد ، در واقع خشکی زمین و تابش آفتاب باعث میشود دانه های جو خشک شده و تغیر رنگ داده و برنج هم که بصورت مایع بوده خشک شده و دانه برنج بوجود بیاید.
پس از بوجود آمدن دانه های برنج نوبت به درو کردن برنج توسط کشاورزان میرسد، کشاورزان برای درو برنج از دو روش سنتی و ماشینی استفاده می کنند که در ادامه روش های موجود برای درو برنج را به طور کامل توضیح میدهیم.
درو به روش سنتی :
در روش دستی کشاورزان از ابزاری به نام چین یا دار استفاده میکنند ،به این صورت که هر کس با یک چین شروع به بریدن ساقه های برنج میکند که گاهی اوقات روی زمین پخش میکنند و گاهی نیز به اندازه یک مشت کرده و آن را بسته و روی زمین می گذارند.
بعد از درو کردن برنج در هر روز ،بعد از ظهر روز بعد در صورتی که هوا آفتابی باشد شروع به جمع آوری برنج درو شده میکنند و این کار تا پایان درو کامل مزرعه ادامه می یابد یعنی در هر روز برنج را درو کرده و روز بعد آنها را که خشک شده اند جمع آوری میکنند و در چند نقطه از مزرعه دپو میکنند.
برنج درو شده در زیر تابش آفتاب بسیار خشک و ترد میشود و جو و ساقه برنج به راحتی توسط دستگاه کمباین از هم جدا میشود.
در روش درو دستی به تعداد زیادی از افراد برای درو کردن نیاز هست و باعث ایجاد هزینه بسیار بالا و زمان طولانی درو کردن میشود. علاوه بر این موارد گفته شده روش دستی و سنتی مشقت و سختی های فراوانی را برای کشاورزان دارد ، به همین دلیل امروزه به ندرت و در شرایطی که امکان درو ماشینی برنج وجود نداشته باشدمانند باران بی موقع و خوابیدن ساقه برنج بر روی زمین ، خیس و باتلاقی بودن زمین و …… کشاورزان محصولات خود را با دست درو میکنند .
بعد از تمام شدن درو برنج و جمع آوری نوبت به جدا کردن جو از ساقه برنج میرسد که در قسمت های بعدی به توضیح آن می پردازیم.
درو با استفاده از دستگاه دروگر :
در این روش همانطور که در قسمت های قبل اشاره شده در صورتی که امکان استفاده از دستگاه دروگر وجود داشته باشد از این این دستگاه بهره می برنددر واقع دستگاه دروگر بجای ابزار دار یا چین استفاده میشود و به صورت خودکار بوته برنج را درو کرده و در روی زمین پخش میکند، این دستگاه سرعت کار را به مراتب بالا میبرد و درواقع کاری که 10 نفر در یک روز انجام می دهند با دستگاه دروگر در 4 یا 5 ساعت انجام می شود و هزینه آن تقریبا 1/6 می شود. به همین علت در سالیان اخیر بسیاری از کشاورزان به استفاده از این دستگاه روی آورده اند. برای جمع کردن بوته برنج درو شده نیز مانند قبل بوده و پس از خشک شدن ساقه های برنج در زیر آفتاب شروع به جمع آوری آن می کنند.
در این دو روش ذکر شده برای درو برنج پس از اتمام درو و جمع کردن شالی ها نوبت به جدا کردن دانه های جو از ساقه گیاه برنج می رسد و برای این کار از دستگاه کمباین یا خرمن کوب استفاده میکنند. این دستگاه خود فاقد موتور میباشد و توسط یک شفت گاردان به یک تراکتور وصل شده و شروع به کار میکند، کمباین دارای یک ورودی می باشد که ساقه های برنج جمع آوری شده را از آنجا وارد کمباین میکنند. کمباین دارای دو خروجی میباشد که از یکی از آنها جو برنج و از دیگری کاه بیرون می آید ، خروجی جو به حالتی هست که در زیر آن گونی هایی را قرار داده و پس از پر شدن گونی ها آنها را بر میدارند و گونی دیگری را در خروجی آن قرار میدهند.
در خروجی دوم هم که کاه از آن خارج میشود یک دستگاه بسته بندی کاه قرار میگیرد که کاه خروجی از کمباین را بسته بندی میکند. کاه بسته بندی شده معمولا توسط دامداران خریداری میشود و یا در صورتی که خود کشاورزان دارای دام باشند برای مصرف دام خودشان در فصل زمستان ذخیره میشود.
همان طور که اشاره شد در این دو روش نیاز به فعالیت خود کشاورزان نیز هست و به دلیل سخت و طاقت فرسا بودن و همچنین طولانی شدن فرایند برداشت برنج همواره مسائل و مشکلاتی را برای کشاورزان به وجود می آورد . اما امروزه با ورود دستگاه های ترکوب به بخش کشاورزی برنج زمان برداشت و سختی های آن به مراتب کمتر شده است.
دستگاه های ترکوب کار دستگاه های دروگر و همچنین جمع کردن برنج های درو شده و کمباین را یک جا انجام میدهد. تنها مساله این دستگاهها همانطور که از اسمش مشخص است این می باشد که برنج درو شده توسط این دستگاه ها تر می باشد و کاه خروجی از آن بر روی زمین ریخته و پخش میشود و باید زیر تابش آفتاب چند روز بماند تا خشک شود و بعد از آن توسط دستگاه بسته بندی کاه جمع آوری و بسته بندی شود.
تا به اینجای کار در مزرعه و توسط کشاورزان انجام میشد و بعد از اتمام کار مزرعه، کار کشاورزی برنج ایرانی تمام میشود و جو جمع آوری شده برای تبدیل شدن به برنج برای مصرف به کارخانه های برنجکوبی و بعد از آن به کارخانه های سورتینگ و الک زنی منتقل میشود که در ادامه در مورد آن توضیح خواهیم داد.
بخش دوم کاشت برنج :
کارخانه برنجکوبی:
اگر گذر شما به استانهای شمالی مخصوصا گیلان افتاده باشد حتما کارخانه های برنجکوبی یا همان شالی کوبی که معمولا در اواخر تابستان و فصل پاییز در جلوی آنها تعداد زیادی گونی ها ی پر شده با جو روی هم چیده شده اند به چشم شما آمده است.
کار این کارخانه ها تبدیل جو به دست آمده از مزارع به برنج ایرانی می باشد و در واقع در این کارخانه ها طی فرایندی پوست نازک جو از دانه برنج جدا شده و برنج تحویل کشاورز داده می شود.
فرایند موجود در کارخانه برنجکوبی به ترتیب شامل مراحل خشک کن ،بالابر ، الک ، انبار و سفیدکن است که مختصر در مورد آن توضیح میدهیم
برای جدا کردن پوست برنج از خود برنج نیاز هست که پوست برنج کاملا خشک و ترد باشد ، برای این کار جو ها را داخل مخزن هایی که زیر آن شعله قرار دارد ریخته و آنها را حرارت داده تا کاملا خشک شود ، این کار برای مدت تقریبی 2 تا 3 روز انجام می دهند. بعد از این که جو ها حرارت دیدند آنها را توسط ریل بالابر به دستگاه الک انتقال داده می شود ، کار این دستگاه جدا کردن جو از آشغال ها و سنگ ریزه ها و باقیمانده شلتوک برنج که گاهی همراه جو می آید، بعد از الک اولیه، جو به مخزن هایی ( نام دیگر آن انبار ) انتقال داده شده و بعد از آن با سرعت مشخص وارد دستگاه سفیدکن میشود.
دستگاه سفیدکن مرحله نهایی این فرایند میباشد و پوست برنج و خود برنج در این دستگاه از هم جدا می شوند.
پوست برنج که در این مرحله از خود برنج جدا شده است به قسمت دیگری منتقل شده و توسط خرد کن بسیار ریز شده و بعد در گونی هایی جمع میکنند و بعنوان غذای دام و طیور مورد استفاده قرار میگیرد. کارخانه های برنجکوبی هم بعد از دریافت اجرت خود که درصدی از محصول کشاورزان می باشد برنج را به کشاورزان تحویل می دهند. کشاورزان نیز مقداری از برنج را برای مصرف خود برداشته و بقیه را به برنج فروشان می فروشند.
برنجی که برای فروش در اختیار مصرف کننده نهایی قرار میگیرد نیز دو مرحله را در کارخانه های الک زنی و سورتینگ طی میکند که در ادامه توضیح میدهیم.
الک زنی و سورتینگ:
برنجی که از کارخانه برنجکوبی خارج میشود همیشه دارای درصدی از برنج نیم دانه و شکسته شده می باشد که معمولا مورد رضایت مصرف کننده ها نبوده به همین علت در کارخانه های الک زنی اقدام به الک زدن برنج می کنند. در این کارخانه ها برنج را از دو دستگاه عبور میدهند، دستگاه اول دستگاه الک زنی هست که دارای درجه بندی می باشد و بسته به سفارش درجه الک زدن برنج را تعیین میکنند.در این مرحله برنج های نیم دانه و شکسته شده به علاوه دانه های ریز شن و تکه های خرد شده از ساقه برنج جدا می شود. در مرحله بعد برنج الک زده شده وارد دستگاه دیگری می شود که در آن توسط جریان سریعی هوا گرد و خاک که همراه برنج بوده جدا میشود و برنج صاف و یکدست حاصل می شود.
در نهایت انواع مختلف برنج ایرانی در بسته های 5 تا 80 کیلویی بسته بندی شده و برای مصرف مشتری ها فرستاده میشود.
سخن پایانی:
همان طور که در بخش های قبل به صورت کامل توضیح داده شد فرآیند کاشت برنج ایرانی یک دوره تقریبی 6 ماهه میباشد که در آن کشاورزان همواره بخش اصلی و پر زحمت کار را بر عهده دارند ولی بنابر مسائل موجود همواره سود اصلی را دلال ها برداشته و درصد کمی از مبلغ قیمت برنج به کشاورزان می رسد ، علاوه بر اینها گاهی نیز که از لحاظ قیمت نمی توانند رقابت کنند یا به سود موجود راضی نمی باشند اقدام به اختلاط برنج ایرانی مرغوب با نمونه های پرمحصول و یا گاهی خارجی نموده و در نهایت باعث کم فروشی و ضرر کردن مشتریان و مصرف کننده نهایی و همچنین بدنام کردن برنج ایرانی و به خصوص برنج گیلان می شوند.
در صورت نیاز برای اطلاع از نکات مهم برای تشخیص و خرید برنج ایرانی مرغوب از این لینک استفاده کنید.
ما در فروشگاه آنلاین نشاکار که از جمله فروشگاه های آنلاین برنج ایرانی میباشد که مستقیما توسط خود کشاورزان شهرستان تالش ایجاد شده است و هدف اصلی ما ارائه محصول خالص خودمان با کیفیت و قیمت مناسب به مصرف کننده ها می باشد .
کافی برای اطمینان بیشتر اقدام به خرید نمونه از محصولات کرده و عطر و طعم ناب برنج ایرانی ما را امتحان کنید.
سپاس از توجه شما